Hoe begrijp je dat dan?

Er zitten er altijd wel een paar in de zaal. Na college hoor je ze in de banken nog even kletsen over de wonderlijkheden van de wetenschap. Als je ze in de ogen kijkt zie je een staalharde blik die onze oneindige realiteit aan gort slaat tot er verklaarbare hokjes overblijven. Ze geloven in het fenomeen van een harde waarheid, die enkel en alleen gevonden kan worden in de wetenschap. Het liefst schieten ze alles dat spiritueel is aan flarden. In werkelijkheid zweven ze echter net zo hard als de meest absurde spirituele kerkganger of hippie. En helaas raak ik vaak verzeild in een gesprek met zulke mensen. Ze komen namelijk verschrikkelijk veel voor in mijn vakgebied.

Ook wetenschap is subjectief

Ik houd van wetenschapsfilosofen. Kuhn, Popper, en Feyerabend, om er maar een paar te noemen. Ik richt me hier even op Feyerabend, maar ze zijn het allemaal waard om te bekijken. Feyerabend schreef het prachtig boekje Against Method. Hierin bepleit hij in feite dat alles mag in de wetenschap: geen methode staat vast, in plaats daarvan moet je mensen kunnen overtuigen.

Dat klinkt heel cru, maar Feyerabend komt met het voorbeeld van Galileo. Deze wetenschapper bewees dat de zon om de aarde draaide. Erg waar natuurlijk. Alleen waren er in de 16e eeuw een aantal dingen die meespeelden om je theorie geaccepteerd te krijgen. Zo was het bijvoorbeeld de norm dat werktuigen zoals verrekijkers minder betrouwbaar waren (lees: niet-wetenschappelijk) dan het oog en de ervaring. Maar Galileo bewees zijn theorie juist met behulp van zulke werktuigen. In zijn eigen tijd zou zijn theorie dus eigenlijk geen draagkracht moeten hebben gehad. De methode van Galileo was simpelweg onwetenschappelijk, in termen van toen zelfs onjuist. Toch spreken we nu, eeuwen later, nog steeds over Galileo. Hoe heeft hij dat klaargespeeld? Hij deed dit onder andere door gebruik te maken van ‘onbehoorlijke’ (lees: manipulatieve) tactieken om mensen van zijn gelijk te overtuigen. Galileo was een slimme propagandist en dat heeft hem in de geschiedenis weggezet als een groots wetenschapper.

En hoe gaat dit tegenwoordig? Wetenschap, voornamelijk in de beta-faculteit, gebruikt hoofdzakelijk eenzelfde methode: het hypothetico-deductive model. In zijn beste vorm is dit een kritische onderzoeking naar de realiteit: we hebben een vraag, formuleren een hypothese, voeren experimenten uit, en daar rolt een antwoord uit. Dat antwoord geven we aan de wetenschappelijke gemeenschap, waarna het proces wordt herhaald, gebruikmakend van de verworven kennis.
In de praktijk gaat dit echter wat anders. Feyerabend merkt op dat experimenten al gecontamineerd zijn met een wereldbeeld. Dit komt doordat je hypothese is gebaseerd op eerdere kennis. En als je een hypothese zou formuleren gebaseerd op aannames die conflicteren met het huidige geprefereerde model, dan kom je in de knoei. Je komt dan niet door peer reviews heen, omdat men je aannames verwerpt. Hierdoor kan er niet naar je werk gerefereerd worden, hetgeen in de huidige tijd zeer belangrijk is om een impact te maken op je vakgebied. Theorieën kunnen dus vroegtijdig sterven omdat we te dogmatisch zijn in onze ideeën.

De wetenschap is spiritueel

De persoon uit de introductie stelt de wetenschap echter anders voor. De wetenschap heeft geen geschiedenis of kronkels. Er is slechts een oneindige opstapeling van kennis. Dit veronderstelt dat er alleen progressie is, maar dit lijkt niet te kloppen: we wisten bijvoorbeeld een hele tijd niet meer goed hoe we raketten moesten bouwen omdat we dat niet meer deden (zie intellectuele donkere materie). Als we dit proces samen nemen met het idee van Feyerabend over subjectiviteit, zien we dat theorieën die hip zijn vooruit gaan. De rest raakt in verval.

Dat is echter niet het enige probleem met dit wereldbeeld. Als we de huidige wetenschap en haar dogma’s zien als de enige echte wetenschap, dan verliezen haar geschiedenis uit het oog. Zij is namelijk getekend door alchemie, astrologie, en theologie. Zo zijn bijvoorbeeld onze fundamenten van psychologie veelal gebaseerd op alchemie (zie Jung). Veel van onze wetenschap ging samen met een ruimte voor God, veel van de filosofie gepaard met theologie. Kijk bijvoorbeeld naar Descartes en zijn twijfels.
In deze geschiedenis is onze huidige ‘verklarende’ stap van de twintigste eeuw, en onze bijbehorende wetenschappelijke methode, slechts een enkele stap in een lange reis van spiritualiteit. Natuurlijk is het makkelijk om te zeggen dat oude ideeën er niet meer toe doen of nieuwe ideeën die conflicteren met het huidige model direct af te serveren, maar zonder zulke wijsheden waren we mogelijk nooit gekomen waar we nu zijn. Dus laten we onze deuren alsjeblieft een beetje openhouden voor dingen die soms hocus-pocus klinken.

Dit stuk is een reactie op: Hoe verklaar je dat dan?