Kijken

Sociale verschijnselen, een bloemlezing. Aflevering 1: kijken.

Kijken is doodnormaal, maar tegelijkertijd ook fascinerend. Het is iets dat volgens bepaalde regels verloopt, zonder dat we daar ooit bij stilstaan. Nu beschikken de meesten van ons over een redelijk basale, maar toch al vrij ingewikkelde kijk-vaardigheid. Een klein deel weet heel weinig of juist heel veel van kijken af. Wat dat allemaal precies behelst ga ik in dit stukje uitleggen. Ik begin met een oefening.

Probeer maar eens uit: loop naar iemand toe, ga een gesprek aan en kijk non-stop in iemands ogen. Moeilijk he! Grappig dat het vooral moeilijker is om iemand aan te kijken als je zelf iets zegt, dan om iemand aan te kijken wanneer iets tegen jou gezegd wordt. Kom ik straks nog op.

Ga even na voor jezelf: Hoe zou de andere persoon zich voelen? Waarschijnlijk blijft zo iemand in verbazing achter met de gedachte dat het blijkbaar een heel belangrijk gesprek voor jou was. In elk geval kwam het wat deze persoon betreft waarschijnlijk niet heel relaxed over.

Ok, nu even dezelfde oefening, maar zonder ook maar één moment van oogcontact te maken. Yep, een beetje de geinterviewde voetballer uithangen is inderdaad een stuk gemakkelijker, maar echt prettig voelt dit ook niet. Zeker niet als je zelf het initiatief hebt genomen om een gesprek op te starten. De ander zal dan denken: Ok, je komt naar me toe. Je wil iets zeggen, maar je bent blijkbaar verder niet geinteresseerd in mij en hoe ik hier naar kijk. Weer verbazing en weer niet relaxed.

Kijken doen we met een balans. We weten onbewust dat we een ander voldoende moeten aankijken, zonder te lang te blijven kijken. Als een geautomatiseerde machine lijken we precies te weten dat we ook af en toe onze blik moeten afwenden, om juist ruimte te scheppen voor een constructief gesprek.

Or do we. Een bekende van me is iemand die je niet loslaat bij het vertellen van een verhaal. Hoe kleinzerig het ook klinkt, het zorgt ervoor dat je een ander niet de ruimte geeft om op een ontspannen manier te luisteren. Want nogmaals, probeer zelf maar even een anekdote te vertellen aan een ander terwijl je non-stop die persoon
aankijkt. Je wordt gek. Alsof je voortdurend aan het controleren bent of iemand de informatie ook wel echt verwerkt en op waarde schat. Terwijl het gaat om zoiets simpels als kijken! Maf toch!

Volgens mij zijn we erover uit dat kijken wel veel meer is dan gewoon fysiek kijken. Kijken is door en door verweven met sociale zaken: met interpretatie, met macht, controle, ongelijkheid en dus ook met conflict. Allemaal stuk voor stuk zaken die verscholen zitten in oogcontact.

Het is dan ook logisch dat oogcontact voor veel mensen eng is. Laat me maar weer even een boekje opendoen. In twee dagen tijd merk ik dat ik in korte interacties actief oogcontact opzoek, maar misloop met een serveerster, met een caissière en met een conducteur. Dat terwijl ze dus nota bene nog in functie zijn ook. Te bang om mij aan te kijken. En zo eng ben ik nou ook weer niet? Waf.

Maar eerlijk is eerlijk. Ik merk dat ik er zelf ook vaak schuldig aan ben. Maar waarom zou je elkaar niet (ook al is het maar even) aankijken, maar de boel ontwijken en wegkijken in het lege.

Ik eindig met een ode aan het kijken. Check dit filmpje over Bill Clinton. Meer zeg ik niet, gewoon kijken.