Mag ik nog naar House of Cards kijken?
Disclaimer: deze column gaat niet over #metoo. Het leek me verstandig om daar mee te beginnen, aangezien heel Nederland #metoo onderhand alweer een beetje zat lijkt te zijn. Waar het mij hier om gaat is een discussie die #metoo heeft opgeschud: mogen we kunst appreciëren die gemaakt is door foute kunstenaars? Een discussie die eigenlijk al stokoud is. Want ‘foute’ mensen zijn van alle tijden, en zo ook ‘foute’ kunstenaars.
Recentelijk keek ik de documentaire Wagner & Me van Stephen Fry. In de documentaire stelt Fry, een fervent Wagnerliefhebber, de vraag of hij als Jood wel van Wagner mag houden. Wagner was een geniaal kunstenaar maar ook een uitgesproken antisemiet. Dat hij de lievelingscomponist van Hitler was kon hij niks aan doen, maar hielp hem niet.
Tijdens de documentaire moest ik meermaals aan Kevin Spacey denken. Spacey was een gevierd acteur van o.a. House of Cards, maar werd beschuldigd van seksuele intimidatie en is nu uit de gratie. In de film All the money in the world werden zijn scènes zelfs vervangen door een andere acteur.
Waar Stephen Fry zich afvroeg of hij wel van Wagner’s muziek mocht houden, vragen wij ons nu af of we nog naar House of Cards mogen kijken. Interessant aan deze vraag is hoe de ‘foutheid’ van de kunstenaar (c.q. acteur) doorwerkt in het kunstobject dat we bekijken. Het oordeel dat we vellen over de mens is immers een moreel oordeel. Onze waardering van het kunstobject is daarentegen niet moreel, maar esthetisch. We vinden Spacey een lul, maar House of Cards spannend/leuk/mooi; een heel ander type oordeel.
Door een kunstwerk af te rekenen op de daden van zijn maker, vermengen we het esthetische karakter van het werk met het morele karakter van de mens. Om precies te zijn dringt een morele overweging binnen in de waardering van het kunstwerk. Dat is niet onmogelijk. Het kan goed dat een kijker minder plezier beleeft aan House of Cards door de kennis dat Spacey foute dingen heeft gedaan. Net als Stephen Fry misschien nooit helemaal onbezorgd naar Wagner zal kunnen luisteren. Het esthetische oordeel wordt gekleurd door allerlei overwegingen.
Maar er is een aspect waarin het morele en het esthetische verschillende werelden zijn. Een moreel oordeel dwingt namelijk iets af: het is verplichtend. Als Spacey fout blijkt te zijn, dan vraagt dit van mij (als buitenstaander) dat ik hem ook fout vind. Als ik die kennis negeer en hem een toffe peer acht, dan heb ik het verkeerd. Esthetische oordelen zijn echter open en niet verplichtend. Als je niet van Wagner’s muziek houdt is dat jammer, maar niet verkeerd.
Juist vanwege dit verschil in verplichting is het belangrijk om morele oordelen over kunstenaars op de juiste plek te houden in de waardering van het kunstwerk. Een moreel oordeel kan een esthetisch oordeel beïnvloeden, maar de waardering van het kunstwerk wordt daarmee niet zelf moreel. Ik vind House of Cards nog steeds een leuke serie. Het zou toch vreemd zijn als dat nu een morele fout is.