Per 1 januari geldt de nieuwe maatschappij!

Voor mijn werk moet ik vaak berekeningen uitvoeren op grote hoeveelheden hersendata, afkomstig van hersenscanners. Gelukkig hoeft dat niet met pen en papier – door een precieze instructie te schrijven in computertaal, een zogeheten script, voert een krachtige computer de analyses keurig uit.

Veel van die scripts beginnen in eerste instantie vrij eenvoudig. Naarmate het onderzoek vordert, breidt het script zich echter uit tot een complexe bloemkool vol met toevoegingen, uitzonderingen en wijzigingen. En daar beginnen vaak de problemen: er treden conflicten en fouten op, of het geheel blijft eindeloos in herhalingen hangen. Het meest efficiënte is in een dergelijk geval om gewoon helemaal opnieuw te beginnen. Je weet op dat moment namelijk een stuk beter waar het script aan moet voldoen.

De maatschappij from scratch

Het lijkt me nu eens aardig om datzelfde principe eens toe te passen op onze maatschappij. Onze grondwet, belastingstelsel en rechtsspraak vinden hun oorsprong ergens in de 19^e eeuw, en zijn sinds dien onophoudend onderworpen aan herzieningen, toevoegingen en uitzonderingen. Onze maatschappij gaat zuchtend gebukt onder een kluwen aan bureaucratie. Wat zou het heerlijk zijn om eens from scratch te beginnen.

Een leeg vel papier waarop we met viltstift bovenaan GRONDWET schrijven. Welke kernwaarden vinden we in de 21^e eeuw nu écht belangrijk in dit land? Wat vertellen sociologen, historici en politicologen ons over de beste voorspellers van geluksgevoel, voorspoed en langdurige vrede in een maatschappij? Is dat een scherpe scheiding tussen kerk en staat, of toch het verplicht zingen van het volkslied in de klas?

Computersimulatie

Met behulp van post-its beginnen we eens na te denken over ons belastingsysteem. De overheid heeft geld nodig om een land draaiende te houden, de burgers moeten dat binnen brengen. Hebben we daar echt drieëntwintig lagen bureaucratisch geworstel voor nodig? Uit psychologisch onderzoek blijkt al lang dat de mens niet in staat is dit soort complexe stromen te overzien of in kaart te brengen. Computers kunnen dat wel. We ontwerpen dus een computersimulatie van de financiën van ons land, en laten een zelflerend algoritme met het meest efficiënte, eerlijke en eenvoudige belastingsysteem op de proppen komen.

Sluier van onwetendheid

En hoe maak je een maatschappij zo eerlijk mogelijk? De Amerikaanse filosoof John Rawls bedacht het gedachtenexperiment de sluier van onwetendheid, wat gebaseerd is op het bekende “jij verdeelt het toetje, ik kies als eerste”-principe. Als je individuen een maatschappij laat ontwerpen zonder dat ze weten welke rol ze binnen die maatschappij gaan krijgen (man, vrouw, arm, rijk, hoog- of laagopgeleid, zwart, blank, etcetera), eindig je met een vrijwel perfect eerlijke samenleving. We laten enkele honderden mensen van uiteenlopende pluimage zo’n maatschappijtje ontwikkelen. Vervolgens moeten ze daar vijf jaar in functioneren. Ik ben benieuwd wat voor inzichten dat oplevert. Ik heb John de Mol overigens al gebeld voor een pilot op RTL4.

Geen paniek, we houden de huidige regelgeving in stand tot het totaalplan klaar is. Ik stel me de billboards en tv-reclames al voor: let op, per 1 januari geldt de nieuwe maatschappij!