Waarom u zeer waarschijnlijk een nihilist bent (en geen Übermensch)

In onze theatervoorstelling gaan Rutger en ik op zoek naar de maakbare mens. Onder de ‘maakbare mens’ verstaan we een mens die door technologie te perfectioneren is. Een soort mens die ultiem gezond, intelligent, krachtig en gelukkig is. Zo’n mens noemen wij een Übermensch en daarom heet onze voorstelling zo. Friedrich Nietzsche, de filosoof die met het concept ‘Übermensch’ op de proppen kwam, zou het echter totaal oneens zijn met onze insteek. Hij zou onze ‘Übermensch’ uitlachen en bestempelen als een laag mens, afhankelijk van een behoefte aan ‘kleine gezondheid’ en een laffe geestesrust die wij ‘geluk’ noemen. Hoe zit dit? Hoe zag Nietzsche de Übermensch?

Om dat te begrijpen is het cruciaal om het ‘nihilisme’ te introduceren. Volgens Nietzsche verkeert het Westen namelijk in een nihilistische crisis. Deze crisis houdt in dat we niet in staat zijn om onze oordelen over waarheid, goedheid en schoonheid te funderen in een eeuwigdurend fundament. Ofwel: we zijn er niet zeker van. Hoe komt dit? Nou, zegt Nietzsche, dit komt omdat God – de ultieme fundamentenbouwer – is overleden. Sterker nog: wij hebben hem zelf vermoord. Dit zorgt ervoor dat zijn fundamenten zijn ingestort. Dit gebrek aan fundament zorgt volgens Nietzsche voor een rampzalige toestand van stuurloosheid. Want als niets zeker is, dan is alles geoorloofd. Vervolgens besteedt Nietzsche een groot deel van zijn denken aan het oplossen van deze nihilistische crisis. Hij verzint allerlei theoretische trucs om onze oordelen een nieuw fundament te geven, en één daarvan is de Übermensch.

De Übermensch is volgens Nietzsche een superieure mens die in zijn eigen wil voldoende kracht en autoriteit vindt om nieuwe fundamenten te scheppen, om nieuwe waarden te creëren. Hij heeft geen goddelijk kader meer nodig, maar schept het kader zelf. Zo geeft de Übermensch richting voor anderen, en is hij een redder in tijden van stuurloosheid. Bij Nietzsche heeft deze redder echter niets te maken met perfectionering door technologie. De Übermensch heeft niets te maken met gezonder worden, krachtiger, intelligenter, en gelukkiger. Ofwel: de titel van onze voorstelling past niet bij de inhoud. Of toch wel? Misschien, het is maar een suggestie, komt onze behoefte aan perfectie via technologie wel voort uit de crisis die Nietzsche beschrijft. Misschien proberen we een hemel op aarde te creëren in de tempel van ons lichaam, juist omdat we God verloren hebben. Een poging die Nietzsche zeer waarschijnlijk een vlucht zou noemen, een nihilistische vlucht.

Voor hun theatervoorstelling ÜBERMENSCH zijn Rutger en Walter op zoek naar de ultiem maakbare mens. Deze columns vormen het verslag van hun zoektocht.