Belofte maakt schuld

Afgelopen dinsdag kwam het besluit: de rente over studieschuld gaat toch omhoog. Is dat erg? Dat weet ik niet. Is dat onverwacht? Niet als je het aan hoogleraar economie Olaf van Vliet (Universiteit Leiden) vraagt. Hij stelt de vraag: ‘Hoe realistisch zou het zijn om te verwachten dat als de rente nu 0 procent is, dat altijd zo zou blijven? Alle studenten in het hoger onderwijs zouden toch het idee moeten hebben dat de rente kan stijgen en dalen?’ Zeker met de huidige inflatie is het logisch dat de rente over leningen stijgt: het bedrag dat terug betaald wordt, is met hoge inflatie immers minder waard.

Bij een normale rente mag je er inderdaad vanuit gaan dat deze veranderlijk is. Maar laten we eerlijk zijn. Dit was nooit een normale rente om mee te beginnen. Toen in 2015 het studiestelsel op de schop ging en de basisbeurs werd afgeschaft, kwam het kabinet de studenten tegemoet: oké, het gratis geld waarop werkend Nederland daarvoor had geteerd was er dan weliswaar niet meer, en oké, de kosten van het onderwijs gingen dan wel omhoog, máár de verplichte lening die je noodgedwongen moest afsluiten, komt met 0.0% rente. Zo zou het behapbaar blijven voor iedereen.

Is het dan vreemd dat je als student je nu afvraagt waarom de rente omhoog gaat, terwijl bij de invoer van dit systeem is aangegeven dat de rente 0% zou zijn? De verzachtende omstandigheden die de minister van OCW geeft, namelijk dat de 0.0%-rente een unicum was, zet dan ook weinig zoden aan de dijk(graaf). Dat was het afschaffen van de basisbeurs immers ook.

Ondertussen is de gemiddelde schuld opgelopen naar €16.000 en lijken studenten gebukt te gaan onder enorme financiële stress. Slechts a tough pill to swallow voor de sneeuwvlokjesgeneratie? Want uiteindelijk is de regel: wie niet voldoende inkomen heeft, betaalt ook niet terug. Zie je wel, de soep wordt helemaal niet zo heet gegeten.

Maar wat dat inkomen is, is net zo veranderlijk als rentepercentages. En dat DUO als eerste int, ongeacht van andere verplichte uitgaven die je mogelijk hebt, is een bijkomstigheid waar je tegen die tijd maar rekening mee moet houden. Huurprijzen die door het plafond schieten? Inflatie waar niet tegen op te boksen is? Daar heeft DUO allemaal niets mee te maken, je inkomen overschrijdt immers het basisinkomen.

Stel dat we meegaan met de lijn dat studenten dit aan hadden moeten zien komen en niet op oude marktprijzen hun toekomst hadden moeten berekenen. Zullen we het voorgestelde energieplafond dan ook laten varen? Dat werkt toch met dezelfde principes van marktwerking? Daar lijkt dan, ondanks enkele kritische tegengeluiden, minder animo voor te zijn. Vreemd.

Ik begrijp dat de staatskas aangevuld moet worden: energievergoedingen, covid-uitkeringen, investeren in defensie, en ga zo maar door. Ook het kabinet heeft geen geldboom in de tuin groeien. Maar wees daar dan eerlijk over en zoek hier de juiste maatregel bij. Kennelijk valt elke kas-spekkende optie binnen de mogelijkheden, behalve belastingen heffen over het stijgend aantal miljonairs.