De V&D: een ontgoochelend in memoriam

Op donderdag 31 december 2015 werd warenhuis V&D failliet verklaard. Afgelopen woensdag gingen de winkels weer open om de laatste voorraden te verkopen. Wij bezochten vandaag de vestiging in Utrecht voor een laatste eerbetoon aan het eerste échte warenhuis van Nederland. Maar wat een eerbetoon had moeten worden, werd een ontgoochelende inkijk in het gedrag van mensen in een machtsvacuüm.

Een onheimisch gevoel maakt zich van ons meester als we uit de ordelijke, georganiseerde Nederlandse straat de V&D binnenstappen. We staren naar kale muren, loshangende bordjes en stroomkabels. De grond is bezaaid met kleerhangers en kledingstukken die daar ooit aan hebben gehangen. En op talloze plaatsen staren verloren paspoppen mismoedig de leegte in, als een levenloze personificatie van de staat waarin het warenhuis zich bevindt.

Om ons heen mompelen mensen ‘dit is verschrikkelijk’ en ‘wat erg’, waarna hun handen naarstig op zoek gaan naar de laatste koopjes die in arbitraire samenstelling in plastic groene bakken of in losse hopen worden tentoongesteld. Alles moet weg!

Zoals je vroeger als kind op de muur mocht tekenen als je ging verhuizen, zo tekenen de laatste bezoekers van de V&D het warenhuis met een spoor van wanorde. Wie houdt er immers nog toezicht? Niemand, dus je kunt doen wat je wilt. Op de derde verdieping vinden we nog één beveiliger. ‘Sorry dat ik het zeg, maar het zijn gewoon zwijnen.’ Ze vertelt dat er geen personeel meer is, op een aantal kassamedewerkers na. ‘Toen de mensen gisteren een pashokje hadden opengebroken, was ik er nog maar net op tijd bij. Alles lag overal.’

Een man merkt op dat de foto’s die sommige mensen maken nog het mooiste is wat je mee kunt nemen uit het pand. Maar verreweg de meesten bezochten de begrafenis van de V&D alleen om hun deel van de erfenis op te eisen, en het condeleanceregister van de kassa te tekenen. Manden, tassen en armen vol spullen worden in allerijl op waarde geschat en weggedragen. Bovenaan de roltrap kan de trolley van een vrouw van middelbare leeftijd de last niet meer aan en valt bovenop de man op de trede onder haar. In een wolk van kleding en kortingsstickers worden haastig excuses gemompeld, waarna beiden zich snel weer op de slinkende voorraden werpen.

In het midden van een van de verdiepingen staan we stil, gadegeslagen door ontklede mannequins, en kijken naar het gewoel om ons heen. De V&D wordt langzaam uit elkaar getrokken door grijpgrage handen, zoals een roedel wolven een nog levende eland kan verscheuren. Als iets je niet bevalt laat je het vallen. Heb je toevallig iets te eten of te drinken in je handen, dan ook. Het verschil met de orde van de wereld buiten kan niet groter zijn. Als een miniatuur-failed state laat de V&D ons zien welk gedrag mensen tentoon spreiden als het toezicht wegvalt. En daar word je stil van.