Een uitspraak die ik in de creatieve branche vaak hoor is ‘Alles is al een keer gemaakt.’ Ik zet graag uiteen waarom ik het daar niet mee eens ben.

De uitspraak impliceert dat je alle gemaakte kunstwerken kent. Ik kan je zeggen: die kent niemand. Daardoor kan je niet zomaar zeggen dat alles al een keer gemaakt is. Zelfs als ik alle kunst zou kennen, en dan heb ik het niet over naam, maar dan heb ik het over woorden en beelden, krijg ik het nog niet exact nagemaakt. Afgezien daarvan moet je niet willen kopiëren. Als je een hedendaags voorbeeld van jatwerk wil, dan denk ik aan de rel rondom RUMAG. Zondag met Lubach kaartte aan dat het bedrijf de populaire quotes niet zelf verzint, maar van buitenlandse accounts jat en vertaalt. Liever gejat dan slecht bedacht? Ik denk dat je als kunstenaar ver weg dient te blijven van zulk kopieergedrag.

Injectie

Inspiratie is iets wezenlijk anders dan het jatten van iemands werk. Vergelijk het met een medicatie die een arts bij jou heeft geïnjecteerd: het kost moeite om dat prettig te vinden, terwijl je weet dat dat beste is. Het medicijn zal je helpen genezen. Die injectienaald komt van de ander. In dit geval een kunstenaar, die jou deelgenoot heeft gemaakt van zijn verhaal. Dat wilde hij waarschijnlijk ook graag, maar het is aan jou wat je ermee doet. Sta je ervoor open? Als je kopieert van een ander roof je in feite: het werk is niet van jou, niet eigen en inderdaad niet uniek. Of misschien ergens wel? Wat is het verschil?

De uitspraak dat alles al een keer gemaakt is betreft een dooddoener, uit de monden van teleurgestelde mensen. Vol goede moed stonden zij ooit aan het begin van hun carrière, zagen doelen voor zich en zagen die ook weer een voor een verdampen. Op zich hoort dat deels bij het leven. Maar als een mens vaak genoeg wordt gezegd dat zijn werk er niet toedoet of nooit uniek zal zijn doordat alles al een keer gemaakt is, dan dooft de vlam langzaam. In de vaderrol van willen behoeden voor de eigen fouten zegt zo’n iemand dan tegen anderen: “Joh, denk niet dat je uniek bent, dat ben ik ook niet, alles is al een keer gemaakt.” Je maakt daarmee de ander monddood en je verheft jezelf boven de ander.

De ander iets gunnen

Diegene gunt het de ander niet, omdat het hem of haar ook niet gegund was. Trap niet in deze psychologische, weliswaar menselijke, val. Het is een stellige overtuiging van me dat alles wat een kunstenaar maakt uniek is. Zolang hij niet tracht, zoals zovelen, vernieuwend te zijn. Daar krijg je mijns inziens alleen maar geforceerde creativiteit van. Kunst moet ontstaan. Al naar gelang tijdsgeest, techniek, talent, kennis en kunde kan kunst ontroeren, enthousiasmeren, verwonderen, verblijden, confronteren of wat al niet te meer. Alles wat ontstaat is uniek.

Kijk naar de natuur om ons heen: iedere boom is net of totaal anders dan de ander. Dat geldt ook voor mensen. Uit mensen komen verhalen, doordat zij wellicht een verhaal doorgeven, vertellen, opschrijven, verwerken of uitbeelden. Daar volgen weer andere bewegingen op, bijvoorbeeld een boekverfilming. Als die ene schrijver een verhaal al anders opschrijft dan een ander, dan heb je al twee verschillende verhalen. Daarmee kunnen zaken wel zeer sterk op elkaar lijken, maar dat is niet hetzelfde als dat beide hetzelfde zijn.

Iedere creatie is uniek

Stel: leg een scenario voor aan tien regisseurs, met de vraag dat verhaal te verfilmen met hun handtekening. Je krijgt tien verschillende films. Dat klinkt wellicht onwaarschijnlijk, maar een regisseur heeft de macht om een scenario her en der aan te passen. Omdat het scenario in de meeste situaties meer een draaiboek is dan een manuscript. De lange dialoog die ingekort moet worden, een scene in plaats van de woonkamer in de slaapkamer laten afspelen, dialoogzinnen die niet lekker uit de mond van een actrice komen. Daarbij: iedere regisseur heeft zijn eigen stijl als het om beeldvertelling gaat.

In de filmwereld heerst een gouden regel: alles staat in dienst van het verhaal. Bij een film wordt deze formule gecreëerd met een sterk scenario, magie op de set en een cast en crew die evenwichtig met elkaar samenwerken. Daardoor komt een verhaal totaal anders uit de verf als je alleen al de cameraman inwisselt voor iemand anders.

De uitspraak dat alles al een keer is gemaakt hangt ook samen met onze calvinistische inslag. We moeten normaal doen en vooral niet denken dat we God zijn. Dat daar nog een enorm grijs gebied tussen zit lijken we in Nederland een beetje vergeten te zijn. Dat is jammer, want dan is straks alles een keer gemaakt. En daar eindigt het dan ook.

Tegenhanger: je hoeft niet iedere dag te repeteren tegenover alles en iedereen hoe uniek je werk is. Je hoeft ook niet altijd het wiel uit te vinden. Jij bent even uniek als dat je dat niet bent, en daarmee de kunst die voortkomt uit jou ook. Ben je geen kunstenaar en lees je dit toevallig? Joh, in iedereen schuilt een kunstenaar. Geloof in jezelf. Als je jezelf bent, ben je uniek en goed genoeg.

Afbeeldingen: Wouter Springer.