Jij hebt wat te verbergen.
Mag ik een geheim met je delen? Ik verberg dingen. Ik heb nauwelijks social media, ik draai Linux op alle dingen die ik bezit, en ik heb een ander OS op mijn mobieltje om van Google bloatware af te komen. Tevens ben ik tegen het verzamelen van data, of dat nou door bedrijven gebeurt of door overheden. De vraag: “waarom?” komt wel eens langs en gaat altijd gepaard met van die grote ogen die zeggen dat brave mensen zich geen zorgen hoeven te maken. Tijd om dat idee eens te verwerpen.
Ook jij hebt geheimen
Als je niets te verbergen hebt, mag ik naaktfoto’s van je hebben en ze delen met je buren? Mag ik anders je bankrekening zien? Of zullen we al je gordijnen weghalen zodat iedereen naar binnen kan kijken? Het zijn simpele en misschien zelfs stomme opmerkingen want je lichaam is van jou en ik heb er absoluut geen recht op. Hetzelfde geldt trouwens voor je bankgegevens en je inrichting: dit soort privé zaken delen we duidelijk liever niet met de gehele wereld. Het recht van privacy is het recht om je te onttrekken uit de maatschappij, om even niet last te hebben van de menigte en de staat. Dat klinkt echter nogal vaag dus wat valt daar eigenlijk onder?
Privacy of dystopie
Literatuur kan hier ons de weg wijzen. Als we over privacy willen praten dan kunnen we kijken naar de afwezigheid daarvan. Meestal denken we dan aan de camera’s en Big Brother van Orwell’s 1984. In 1984’s maatschappij zijn overal camera’s en wordt de bevolking altijd gedwongen om goed te denken, goed te handelen. Als ze verkeerd denken kunnen worden ze opgepakt. Men kan in Oceania niet zomaar strijd leveren omdat ze niet meer in termen van opstandigheid mogen denken of handelen. De mens in het boek is niet veel meer dan vee, overgeleverd aan een staat die alles wat onder vrijheid valt kapot maakt.
Dat is echter slechts één kant van het spectrum. Der Process, geschreven door Kafka geeft een heel ander beeld van wat er kan gebeuren. In het boek volg je een man die wordt opgepakt omdat hij een misdaad zou hebben gepleegd. Wat voor misdaad is niet duidelijk. Later komt hij erachter dat het er niet toe doet wat zijn misdaad was: het systeem kan altijd wel wat vinden. Het systeem besluit dingen over hem zonder dat hij inspraak heeft of leert waarom. Daardoor kan hij zichzelf ook nooit echt verdedigen. Het hele proces mondt uit in een situatie die extreem dehumaniserend en vervreemdend is.
De dystopie van Orwell’s 1984 is een klassieke variant van wat er gebeurt als men zich niet kan onttrekken aan de maatschappij. Onder het alziend oog van de camera worden we onderdrukt en kunnen we niet meer zomaar handelen of opgaan in een discussie van ideeën: daarvoor kunnen we in het gevang belanden. De wereld van Kafka dient ter ondersteuning van dit idee. We moeten inspraak hebben in de systemen achter maatschappelijke besluitvorming. Onze vrijheid verdwijnt namelijk ook wanneer systemen zich kunnen verschuilen achter bureaucratie of technische jargon en toch dingen voor ons bepalen. Het venijnige aan Kafkaesque surveillance is deze ondoorzichtigheid. We hoeven nooit door te hebben dat er dingen voor ons besloten worden tot het systeem ons plots afknelt. Daarna kunnen we er niets tegen beginnen omdat we het niet begrijpen. Zelfs als we ons wel kunnen onttrekken aan de maatschappij blijft het noodzakelijk dat we een bepaalde controle hebben over onze geschiedenis.1
Veiligheid of Privacy
Als je denkt dat dit niet opgaat voor de westerse wereld dan moet je bedenken dat het niet alleen gaat om nu maar ook de toekomst. Tijden veranderen, en wie er aan de macht gaat komen is niet altijd even zeker. Data verzameling kan helemaal schadeloos blijken tot er een wereldoorlog uitbreekt en je bedenkt dat gegevens zoals geloofsovertuiging of geaardheid ergens in een archief zijn opgeslagen. Wanneer één van je buurlanden het heeft gemunt op een bepaalde geloofsovertuiging kan die onschuldige data plotseling voor grote problemen zorgen.2
Toch overhandigen we onze data alsnog aan bedrijven en de overheid, en daar is een goede reden voor. Data zorgt ervoor dat we beter samen kunnen werken en dat we tot betere besluiten kunnen komen. We willen af van onwenselijk gedrag en daarom staan we toe dat onze data wordt opgeslagen. Liever veilig dan privé is het motto dat ik hoor achter de zin: brave mensen hebben niets te verbergen. Dat is ook helemaal niet een gekke gedachtegang. Veel mensen willen hun steentje bijdragen als gaat om boeven vangen dus als de overheid dan per ongeluk een keertje je intieme gesprekken met je partner leest vind je dat acceptabel.
In die veiligheid zit ook een bepaalde vrijheid, maar daar moeten we wel voorzichtig mee zijn. Het is heel moeilijk in te beelden wat er momenteel met je data gebeurt en waar het belandt. Het is niet een doos waar je zomaar even in kan kijken om te zien wat alle mogelijkheden zijn van een verzameling datapuntjes. We klikken gewoon op ‘accepteer alle cookies’ en basta daar zijn we ook weer van af. Terwijl het niet meteen duidelijk is waar onze data allemaal naartoe gaan. Dat ligt verborgen in privacy beleid en gebruikersovereenkomsten, en wie leest dat nou? Bovendien moeten we dus niet vergeten dat onze data met ons mee gaat door tijd. Dat gesprek met je partner kan je op een later moment achtervolgen als we niet het recht hebben om vergeten te worden.
De balans tussen veiligheid en privacy ligt ingewikkeld, zeker met ons huidig onbegrip voor data. De gevaren kunnen we niet zien en het gevoel van veiligheid merken we wel. Zulke gevoelens moeten we absoluut niet ontkennen maar misschien moeten we in plaats daarvan onze afweging tussen veiligheid en privacy anders formuleren.
Jij hebt wat te verbergen, maar wat?