‘Middle Eastern Studies’ staat onder aan mijn diploma. Dat terwijl ik mij had ingeschreven voor ‘Oriental Studies’. Die term, ‘Oriental’, was echter te koloniaal, werd mij uitgelegd toen ik voor de eerste keer de collegezaal binnenstapte. Met dezelfde redenering werd kort hierna het portret van studenten gekleed als Lawrence of Arabia, dat bij de ingang van de faculteit hing, vervangen.

De origine van de studie ís echter samengesmolten met het Europese koloniale verleden. De opzet van de studie, waarin naar ‘een ander’ gekeken wordt, bloeide op in de tijd van het kolonialisme. Deze blik waarmee men uit het ‘Westen’ naar het ‘Oosten’ kijkt is terug te vinden in veel koloniale werken, van kunst tot politiek. De naam zelf geeft het al aan: Midden-Oosten. Te midden en ten oosten van wat? Antwoord: het Westen.

De studie werd aangepast, en een interessante samensmelting van Arabistiek, geschiedenis, literatuur, politiek, en religie vormde het curriculum van de nieuwe studie. Helaas lijkt het er echter op dat, in mijn beleving, financiële redenen en de zoektocht naar afgestudeerde studenten die passen bij de arbeidsmarkt ten grondslag liggen aan de aanpassingen. Het argument dat er een zoektocht was om het koloniale verleden een juiste plek te geven binnen de studie lijkt daarbij bijzaak. Door de verbreding van de studie schrap je immers ook het aantal docentposities binnen een faculteit.

En dan, Midden-Oosten studies? Een regio met zulke grote verschillen, hoe kan iemand daar ooit expert in zijn? Ook hier weerklinkt een vleugje koloniaal verleden: het verkrijgen van expertise van een samengeklonterde studie van een diverse regio. Dat betekent overigens niet dat de studie nutteloos is. Nog steeds kan kennis van een taal, gebruiken, ongeschreven regels, bijgeloof en historische kenmerken ons behoeden voor pijnlijke flaters, hoe goed bedoeld ook, of helpen een brug te slaan tussen mensen en bedrijven en daarbij onderhandelingen vereenvoudigen. Het blootleggen van historische gebeurtenissen kan helpen in het rechtzetten van historisch kwaad, naast het bijdragen aan algemene wereldkennis. Ook kan het helpen om goed begrip te hebben van een regio om historische fouten niet te herhalen. Althans, laten we dat hopen.

Uiteraard is de studie meer dan slechts een bewijs van een koloniaal verleden. Er is historisch veel uitwisseling geweest en de interesse naar elkaars regio toe is wederzijds geweest. Vanuit wat wij nu het Midden-Oosten noemen was namelijk interesse in Westerse talen, culturen en ideeën, ook voor de koloniale eeuwen. Deze uitwisselingen zijn heel waardevol gebleken. Toch moet ik de eerste hedendaagse Egyptenaar met een diploma in Holland-studies of Irakees met een degree in ‘Nordic Studies’ nog zien. De institutionalisering van ons verleden staat vast.

Helemaal loskomen van het verleden zal dit expertise daardoor nooit, en dat mag het ook nooit doen, want dit verleden moet luid en duidelijk zijn voor degenen die zich hierin verdiepen. Ook na de studie blijft dit besef van belang. Het is belangrijk dat een expertise goed ingezet wordt, op de juiste plekken, en met besef van de aard van de expertise. Ongeacht de expertise, want er zijn veel meer expertises die een evenzo grimmige historische kant kennen. Daarom is het juist van belang voor de nieuwbakken zogenaamde experts om kritisch te blijven over hoe ons vakgebied wordt vermarkt en gebruikt.

Voor wie benieuwd is, ter vervanging van het portret hangt inmiddels een koloniale kaart van India. I rest my case.