Oblique Strategies: cultkaartjes voor het doorbreken van creatieve blokkades

Dit artikel gaat over de Oblique Strategies, promptkaartjes die in de jaren zeventig zijn bedacht door musicus Brian Eno en kunstenaar Peter Schmidt. De kaartjes zijn nog steeds geliefd onder kunstenaars en muzikanten en de eerste editie uit 1975 is een waar collectors item. Inmiddels zijn de kaartjes ook beschikbaar in vorm van een app. Een bekende prompt uit het deck is:

1: Discover the recipes you are using and abandon them

Ik had al een half stuk af, alleen was ik er niet helemaal tevreden mee. En aangezien de kaartjes juist bedoeld zijn voor situaties waarin je een beetje vast zit, besloot ik er een paar te trekken voor mijn stuk. De eerste kaart die ik trok was:

2. Assemble some of the elements in a group and treat the group

Oftewel: hoe kun je elementen of eigenschappen groeperen en daar als groep iets mee doen, zodat het geheel groter wordt dan de som der delen? Laat dat nu precies zijn wat ik aan het doen was: ik verzamelde een aantal Oblique Strategy-quotes en deed iets met die groep quotes, namelijk een artikel schrijven. Je zou ook kunnen denken aan beelden voor een collage, geluidsfragmenten die je  over elkaar heen legt, of mensen met verschillende disciplines die je in één team stopt.

3. Breathe more deeply

Adem in, adem uit. Er moet zuurstof naar die hersenen, dan werken ze stukken beter! ‘Wanneer we onder druk staan, vergeten we vaak onze beste ideeën’, zegt Brian Eno in een aflevering van het BBC-programma Click. “Dat viel me op toen we met Roxy Music muziek opnamen. We hadden een klein budget en moesten snel zijn. Wanneer we onder druk staan kunnen we prima werk leveren, werk dat voldoet aan de vereisten, aldus Brian Eno. “Maar het komt niet vaak voor dat het dan ook nog bovengemiddeld goed of creatief is.”

Als er iemand creatief is, dan is het wel deze grensverleggend muzikant, producer en kunstenaar. Eno ging naar de kunstacademie en begon zijn muzikale carrière net als Brian Ferry bij Roxy Music (bekende nummers: Love is the Drug, Avalon, More than this). Hij speelde synthesizers en verzorgde de elektronische muziek in de beginjaren van de band (1971-1973). Hij werkte mee aan de drie Berlijnse platen van David Bowie (Low, Heroes en Lodger) en werkte daarnaast samen met o.a. John Cale, David Byrne van The Talking Heads en Laurie Anderson. Hij was grensverleggend op het gebied van elektronische muziek en was een van de grondleggers en zelfs de bedenker van de term ‘ambient music’.

Om onder druk tot mooie oplossingen te komen, hield Eno in de jaren zeventig een lijstje met ideeën en strategieën bij. De eerste die hij opschreef was:

4. Honour thine error as a hidden intention

Oftewel: soms komt een ‘fout’ die je maakt voort uit je onderbewuste, dat je met die fout iets probeert te vertellen. Een beetje als een Freudian slip, maar dan positiever bekeken.

Eno kwam erachter dat Peter Schmidt, een kunstenaar die hij kende, een vergelijkbaar lijstje bijhield. Ze besloten hun tips uit te wisselen. Eno’s aforismen waren in eerste instantie vooral bedoeld voor muziek en muziekproductie, terwijl de spreuken van Schmidt vooral met beeldend werk te maken hadden. Maar wat bleek? Eno’s tips werkten voor Schmidt minstens net zo goed, en vice versa.

Een tip als: ‘Bekijk het schilderij door de deur heen’ kon prima worden vertaald naar ‘luister vanuit een andere kamer.’ Waar het om gaat is dat je perspectief op waar je aan werkt verandert, waardoor je op nieuwe ideeën komt.

‘We voegden onze lijstjes samen, maar in lijstvorm werkte het niet, omdat je dan altijd voor de makkelijkste oplossing kiest. Peter en ik besloten een set kaarten te maken. Eerst gebruikte ik mijn kaarten vooral zelf, in de studio, stilletjes in een hoekje, maar steeds meer mensen wilden weten wat het was en wilde ook een set. Peter en ik brachten ze op de markt onder de naam ‘Oblique Strategies’.

5: How would you have done it?

Deze prompt moedigt je aan om je te verplaatsen in de positie van een ander. Stel dat jij premier Rutte was, hoe zou jij dan het Corona-virus bestrijden? Stel je was een balletdanser, hoe zou je dan een virus uitbeelden? En stel dat jij mij was, hoe zou jij dan dit artikel schrijven?

Op het nummer Boys keep Swinging van het album Lodger, waar Eno nauw bij betrokken was, spelen de bandleden van David Bowie allemaal een ander instrument dan gebruikelijk. Bowie wilde een lekkere garage sound creëren, en dat is goed gelukt. Zijn pak en dansmoves zijn trouwens jaloersmakend en hij is fantastisch in drag. Bowie werd op het idee gebracht door een van de kaartjes, die tijdens de opnames veelvuldig werden gebruikt – waarschijnlijk ‘change instrument roles’ of ‘use unqualified personel’. Zie hier de reden dat die kaartjes nu zo’n cultstatus hebben!

Een ‘instrument’ kun je natuurlijk breder opvatten dan een muziekinstrument: een schilder die normaal in olieverf werkt, kan besluiten om houtskooltekeningen te maken, en een schooldirecteur kan besluiten om één dag in de week voor de klas te gaan staan, om zo voeling te houden met de onderwijspraktijk.

6. Abandon normal instructions

Brian Eno maakte elektronische muziek zoals die nog nooit eerder gemaakt was, waaronder een soundtrack bij een film over de maanlanding, Apollo Atmespheres and Soundtracks. Alle astronauten die meegingen op de Apollo-missie van 1969 mochten één cassettebandjes mee de ruimte in nemen. Wat bleek? Iedereen nam countrymuziek mee, ze zochten immers een frontier op, net als de cowboys vroeger. Dit werd het uitgangspunt voor de plaat (country was ook een guilty pleasure van de gebroeders Eno).

Het bekendste nummer op Apollo en het meest gestreamde nummer van Eno op Spotify is An Ending: Ascent. ‘I couldn’t really make it work’ zegt Eno over dat nummer. ‘But then one day I turned the tape upside down and played the whole thing backwards. And started working on the reverse’.

Hoe komt iemand er in vredesnaam op om zoiets te doen? Daar moet je wel Brian Eno voor zijn.

7. Is it finished?

Of je koopt een pak van die kaartjes natuurlijk! Oblique Strategies is nog steeds verkrijgbaar in verschillende edities. De meest recente editie is editie zes. Er zijn ook (bijna) gratis apps te downloaden, waarbij je steeds moet swipen voor een nieuwe kaart. Je kunt natuurlijk ook je eigen deck maken, zoals Eno en Schmidt hebben gedaan. Eno gebruikt zijn eigen kaartjes overigens nog steeds!

Nog een aantal Oblique Strategies: Think like a gardener; Ask your body; Tidy up: Remove ambiguities and convert to specifics; Look closely at the most embarrassing details and amplify them; Disciplined self-indulgence; Discard an axiom; In total darkness, or in a very large room, very quietly; What mistakes did you make last time?; What would your best friend do?; Short circuit (example; a man eating peas with the idea that they will improve his virility shovels them straight into his lap).