Progressief of pamperen?
Onlangs las ik dat een kerk in Zweden heeft besloten om Jezus vanaf nu genderneutraal te beschouwen, om zo transseksuele gelovigen tegemoet te komen. Het kerkbestuur wilde gehoor geven aan de toenemende geluiden dat het gebruik van het woordje ‘hij’ onnodig stigmatiserend is. Ik vermoed dat Jezus iets anders bedoelde toen hij aangaf zijn kruis als zware last te ervaren, maar dat terzijde. Ik voel mijn ruggengraat altijd een keertje snikken als ik brave burgertjes zo hard hun best zie doen om te voorkomen dat iemand zich beledigd zou kunnen voelen. Heel normaal toch, of niet?
Eerste vrouwelijke marathonloper
Kathrine Switzer verkreeg in 1967 onder valse voorwendselen als eerste vrouw een startbewijs voor de marathon van Boston. Ze verstopte zich net naast de start in de bosjes, en mengde zich tussen de renners nadat het startschot had geklonken. Er heerste grote verontwaardiging onder de mannelijke aanwezigen, en een van de officials probeerde haar zelfs van de weg te trekken. Een marathon is een mannensport en vrouwen moet zich daar niet zo beledigd door voelen, vond men. Een belachelijke gedachte natuurlijk, denk ik ruim vijftig jaar later met een tevreden en progressieve glimlach op mijn gezicht.
Maar wacht even. Stemrecht voor vrouwen, afschaffing slavernij, gelijke rechten voor zwarten en blanken – vrijwel elke progressieve doorbraak uit de geschiedenis ging gepaard met een hoop maatschappelijke weerstand. Jaren later kijken we er met enige verbazing op terug, want hoe hebben we ooit zo kunnen denken?
Progressief of pamperen?
Hoe ontdek ik nou of een besluit waar ik me aan erger eigenlijk een heel progressieve gedachte is? Hoe kan ik mijn eerste emotionele reactie loskoppelen van de tijdgeest waar ik in geworteld zit? Misschien is het mogelijk om een bepaald idee te toetsen aan een tweetal simpele regels.
Hier volgt mijn gedachtenexperiment.
Een idee is progressief, wanneer het
- de vrijheid van de maatschappij met een bepaalde factor vergroot, zonder dat
- de vrijheid van een subgroep in die maatschappij met diezelfde factor (of groter) afneemt.
Vrijheid is natuurlijk een breed begrip. Zie het in deze context als je maatschappelijke bewegingsvrijheid – het aantal keuzes dat je hebt om je in de maatschappij te bewegen. Laten we deze regels eens testen aan de hand van enkele actuele voorbeelden. Voorbeelden waarbij mijn eerste reactie – eerlijk toegegeven – een hele diepe zucht was.
Genderneutrale kleding
De HEMA kwam recent in het nieuws met het idee om kinderkleding vanaf nu genderneutraal te gaan presenteren. Geen onderscheid meer tussen een jongens- en meisjesafdeling dus. Vergroot het de keuzevrijheid van het individu? In zekere zin wel, je wordt niet meer richting een kledingrek gemanoeuvreerd op basis van een jongens- of meisjeslabel. Beperkt het een subgroep in de maatschappij in hun keuze? Ook niet: de roze truitjes hangen nog gewoon in het rek. Conclusie: het is een progressief idee.
Zwarte Piet
Sinds een aantal jaar is Zwarte Piet in opspraak: het zou een racistisch overblijfsel zijn uit de periode van de slavernij. Het voorstel is om dit karakter in de ban te doen. Vergroot dit de maatschappelijke vrijheid? Ik denk van niet, je maakt hem eerder kleiner: je beperkt het aantal manieren waarop mensen het Sinterklaasfeest kunnen vieren. Maar sommige mensen zijn oprecht beledigd door deze traditie. Valt leven zonder je beledigd te voelen dan niet onder je vrijheden? En is dit dan niet een vrijheid die toeneemt als je Zwarte Piet verbiedt? Mijn antwoord is duidelijk: nee, dit valt niet onder je maatschappelijke vrijheid. Beledigd of gekwetst, je maatschappelijke keuzeopties zijn er niet minder door geworden. Integendeel: je hebt het recht om te protesteren en om op allerlei manieren je mening te uiten. Conclusie: het verbieden van Zwarte Piet is geen progressief idee.
Anti-vaccinatie
Een lastige dan. Steeds meer ouders kiezen ervoor om hun kinderen niet te vaccineren. Even alle kritiek die ik op de redenering achter deze keuze heb terzijde – is dit niet een progressief idee? Je geeft ouders toch de keuze om hun kind te vaccineren, in plaats van ze te verplichten dit te doen? Dus aan regel 1 wordt voldaan. Maar regel 2 maakt de zaken wat complexer: je ontneemt de kinderen de keuze om zichzelf al dan niet te vaccineren. De factor waarmee je de keuzevrijheid van ouders vergroot, verkleint de keuzevrijheid van de kids. Het is dus geen progressief standpunt te noemen.
En zo kun je nog even doorgaan. Volgens deze twee regels is het recht op abortus een progressief idee, het censureren van Mohammed-cartoons niet, en het toestaan van het homohuwelijk wel. Naast een dames- en herentoilet mag in de toekomst een genderneutraal toilet komen. En euthanasie geeft je ook een extra keuzemogelijkheid boven die optie die we allemaal al hebben.
Case closed?
Op het oog lijken deze twee regels genoeg om grofweg een onderscheid te maken tussen progressiviteit en pamperen. Sluitend is het echter nog niet: waarom laten we bijvoorbeeld alle draaideurcriminelen niet gewoon vrij? Hen gevangen houden beperkt de maatschappelijke vrijheid meer dan dat een winkeldiefstalletje hier en daar immers doet. En moeten we bij het evalueren van progressiviteit naast vrijheid nog andere zaken in acht nemen? Veiligheid? Gezondheid? Geluk? Of zijn dat juist de factoren die de tijdgeest afremmen, omdat ze ons in zo’n comfortabel gevoel geven?
Ik steun vanaf nu in ieder geval de initiatieven om een genderneutrale Jezus in de gemeentelijke kerststal te plaatsen. Wat mij betreft met transseksuele Jozef, veganistische Maria, en drie met elkaar getrouwde koningen. En natuurlijk een os en gayzel.
De wereld verandert, het klimaat verandert, sommige dingen veranderen juist niet, en wij zelf misschien juist weer wel.
Sorry, maar als je denkt dat de zwarte piet discussie erom gaat dat een kleine groep mensen zich beledigd voelen, dan heb je het echt niet begrepen. Het gaat om racisme (ook onbedoeld racisme is racisme) en dus het beperken van vrijheid. Een kleine aanpassing van het kinderfeest door bijv regenboogpieten in te zetten zorgt niet voor een afname van vrijheid. Ergo, volgens jouw logica: progressief idee.
Of het racisme is of niet staat juist ter discussie: de tegenstanders van Zwarte Piet vinden dat het racisme is, de voorstanders vinden van niet. Waar het om gaat is dat een deel van Nederland het ervaart als racistisch, en de vraag is of hen dat beperkt in hun maatschappelijke vrijheid. Ik betoog dat dit niet het geval is. Op het moment dat Zwarte Piet als concept verboden zou worden, zou dat wél als beperking op de vrijheid kunnen worden gezien.
Overigens ben ik persoonlijk groot voorstander van een geleidelijk doorgevoerde verandering van ZP, om hem zo van raciale trekken te ontdoen. Dat ontneemt niemand van een vrijheid, en is dus progressiever dan een verbod er op.