The Broom of the System: Gevangen in Taal.

Het is 1987. David Foster Wallace, 25 jaar oud, publiceert zijn eerste boek: The Broom of the System. Terwijl het geschreven is als thesis Engels, word het opgepakt door een uitgever. Het boek gaat over Lenore Stonecipher Beadsman die op zoek gaat naar haar overgrootmoeder (ook genaamd Lenore Beadsman). In haar zoektocht ontmoeten we een kekke cast van personages die allemaal met hetzelfde bezig zijn: Taal.

Taal en de Zelf

Taal was van belang voor DFW. In dit boek gaat hij er op uit om een probleem te onderzoeken. Hij keek naar taalfilosofie en kwam uit op een gevangenis, en daar reflecteert hij over in dit boek. Het hoofdpersonage Lenore (de jonge variant dus) leerde veel van haar overgrootmoeder. Deze Lenore (de oude variant) studeerde aan Cambridge onder Wittgenstein. Wittgenstein wordt in het boek beschreven als ‘a mad crackpot genius, who believed everything was words’. En daarmee doemt het centrale thema op: wat is de relatie tussen taal en realiteit? Een vraag die zich in het boek steeds herhaalt. Lenore heeft een diepgewortelde angst dat er niets meer aan haar leven is dan woorden, dat er niets is wat buiten haar taal ligt. Geïndoctrineerd door haar overgrootmoeder gelooft ze: ‘Leven is slechts een woord en niets meer’. Alles wat er bestaat, van haarzelf en de realiteit, is datgene wat er over gezegd kan worden.

Dat is beangstigend wanneer men beseft dat je geen controle hebt over je taal. Je bent noodzakelijkerwijs een individu die niet alle kennis kan bezitten. Je hebt dus maar een bepaald deel van de wereld in je hoofd. Jouw totaliteit is niet alomvattend, maar om dat op te lossen zouden we voorbij de taal moeten gaan, en dat kan volgens deze theorie juist niet. We zitten opgesloten in onze talige wereld.

De oplossing daarvoor zou men kunnen vinden in de late Wittgenstein. Wittgenstein wordt vaak beschreven als hebbende een vroege periode en een late periode, en de late Wittgenstein beschrijft hoe er een taalspel is tussen mensen. We kunnen met elkaar praten, taal bestaat zogezegd binnen de wereld, omdat we zonder meerdere participanten geen taal kunnen hebben. Bijvoorbeeld, als ik een steen wil dan vraag ik je om een steen. Taal bevindt zich tussen ons en daarmee is taal dus niet alleen van ons, maar ook van elkaar. Echter zijn we daarmee nog niet van het probleem af, volgens Wallace. Want Wallace ziet hierin dat de wereld dan nog steeds fundamenteel linguïstisch is. En dat beschouwt hij als een probleem voor onze ‘zelf’. We kunnen accepteren dat de wereld onze wereld (onze taal) is, of we kunnen zeggen dat de taal van ons gedeeld is en dus in de wereld zit.

De gevangenis

Als we accepteren dat we opgesloten zitten in onze wereld (want onze taal is van ons), dan komen we uit bij solipsisme. Dat is de positie dat jij de enige bent die bestaat, het is tenslotte jouw taal, jouw alles dat bepaalt wat de wereld is. Je bent dan plotseling een kleine hoeveelheid taal die de beschrijving is van alles, je bent tevens voor eeuwig alleen in je eigen hoofd en taal. Sommige van de karakters in het boek hebben de neiging naar solipsisme. Een personage gaat Project Total Yang aan, wat beschreven wordt als het besluit om het universum te willen eten. Dat is natuurlijk doorgetrokken tot het absurde maar hierin kun je taal terug zien. Als taal de wereld is dan besluit dit personage de wereld te worden. Hij wil zijn gevoel van zelf en de realiteit overeen laten komen.

Lenore doet het tegenovergestelde. Ze plaats haar taal in de wereld, in de gemeenschap, maar daardoor heeft ze vaak het gevoel dat ze er niet is, een soort lege ik, een ander en niet een zelf. Om dit te vergroten: als de wereld zelf niets meer is dan taal, dan is er niets buiten de taal dat de ‘zelf’ vormt, niets meer dan de taal die gebruikt wordt om de zelf te beschrijven. Als die taal dan ook niet van jou is, maar van jou en de mensen om je heen, dan wordt dat een probleem. Er zijn namelijk veel meer mensen en jij bent in je eentje. Voor Lenore voelt het alsof haar zelf volledig afhankelijk is van wat anderen zeggen. Wat natuurlijk in conflict is met het idee van een ‘zelf’, omdat daar geen ‘anderen’ aan te pas komen.

De crux voor Wallace is dus: je bent alleen of je bent niet. Of je bent alleen op de wereld en de taal in jouw hoofd maakt al het andere, of de wereld is taal in een gemeenschap, en jouw identiteit is volledig afhankelijk van wat de gemeenschap zegt en een echte ‘zelf’ is er niet. Om daar uit te komen tracht Wallace in veel passages dingen descriptief aan te pakken en juist de lezer precies te laten weten wat er aan interne gedachten en gevoelens spelen. Je zou het mystiek kunnen noemen: taal is slechts het beschrijvende gedeelte van het leven, maar dat is onvolledig. Sommige dingen kunnen niet in woorden gevangen worden, ze manifesteren zichzelf. Dat probeert Wallace te laten zien. In sommige passages zijn personages nodeloos lang en breed de situatie aan het bespreken. Als de hypothese dat ’taal is de wereld’ juist zou zijn dan zou meer taal een beter begrip moeten geven van bepaalde feiten. Terwijl het juist deze excessieve tirades zijn die vaak verwarring en onbegrip zaaien.

Jong en fragmentarisch

Achteraf gezien is The Broom of the System grappig, maar absoluut incompleet. Het boek is gefragmenteerd, encyclopedisch, en uiteenlopend. Wallace zelf vond het einde uiteindelijk jammerlijk en beschreef dat toen hij het schreef een arrogant kereltje was die gewoon niet meer werk wilde steken in zijn boek. Waar we mee achterblijven is een stuk Proza dat toch het lezen waard is, gewoon omdat het heel erg grappig is. Het stuk bevat een realiteit met vele gezichten. En, het duurt even maar als je er lang genoeg naar kijkt, begint er opeens heel veel te gebeuren op de pagina’s. En zelfs als je dat niet ziet blijft er een grappig mysterie over. Wat alleen wel jammer is, het einde is te zot voor