I’m too sexy for my job

Een vreemde gebeurtenis deed de Vlaamse psychologenwenkbrauwen deze week fronsen. Kaat Bollen – psychologe, therapeute en seksuologe – kreeg een klacht van een collega. Bollen schaadt volgens hem het imago van psychologen door zich te sexy en te uitdagend te profileren. Zo presenteerde ze burlesque shows in pikante kleding en regisseerde ze een pornofilm. Allemaal in haar vrije tijd welteverstaan. Bollen moest verschijnen voor de psychologencommissie, waar ze zich excuseerde voor de verwarring tussen commerciële activiteiten en haar titel en dat ook aanpakte. Maar zij tekende beroep aan tegen het idee dat ze te bloot en te sexy is voor het werk, het gaat namelijk om wat ze doet in haar privésfeer. De tuchtraad van beroep had hier geen oren naar. In hun veroordeling staat te lezen: ‘de nodige waardigheid en reserveringen werden niet aan de dag gelegd’, ‘Ze moet zich ten alle tijden bewust zijn haar profilering en waardigheid, zowel in de professionele als in de privésfeer’, en ‘In die omstandigheden worden beroepsgenoten geschaad’. Ze kreeg een officiële waarschuwing, waarna ze zelf besliste om haar lidmaatschap op te zeggen en zichzelf daarmee niet langer ‘klinisch psycholoog’ mag noemen.

Hoewel sommige psychologen de beslissing van de tuchtraad steunen, hoorden we vooral kritische stemmen. De meeste duiden terecht aan dat dit een openlijke vorm van seksisme is waarbij men vrouwen in 2021 nog altijd op de vingers tikt over hun kledij en uiterlijk. Critici wijzen er op dat werk en privé nog altijd gescheiden mogen blijven en dat we psychologen niet mogen vastpinnen op een etiketje. Er komen bedenkingen bij het idee dat psychologen ‘moreel zuiver’ en ‘waardig’ moeten zijn, zowel in de spreekkamer als daarbuiten. Een idee dat blijft opduiken: bij een bevriende collega vroeg een van de reviewers van haar artikel over gezondheid of het niet belangrijk is dat een psycholoog het goede voorbeeld geeft en bijvoorbeeld niet drinkt, niet rookt en fit blijft. Zoals ook Liesbet De Kock aanhaalt: dit alles toont des te meer hoe psychologie een disciplinerend kantje heeft.

Deze veroordeling markeert volgens mij nog een ander fundamenteel probleem in de hedendaagse psychologie. De commissie gaat ervan uit dat de psycholoog ‘waardig’ moet zijn omdat zij anders het imago van het beroep schendt. Verraadt dat geen paternalistische kijk op de patiënten die zich richten tot een psycholoog? Immers: hoe passief en naïef denken zij dat patiënten zijn? Gelooft de commissie dan echt dat mensen geen onderscheid kunnen maken tussen wat een vrouw als Bollen doet op het podium van een burlesque show en hoe ze werkt in haar praktijkruimte? Denkt men nu echt dat patiënten elke psycholoog zullen beschouwen als iemand die in haar vrije tijd naaktfoto’s neemt en dildo’s verkoopt?

Hier sluimert een gevaarlijk idee: de psycholoog moet zich deugdzaam en waardig opstellen, want die arme patiënten zouden het anders allemaal verkeerd percipiëren. Ze zouden al dat seksueel gedoe niet aankunnen, of zouden zelf aangetrokken worden om te roken en te drinken. Zet het ongewild de psycholoog niet op een moreel hoger stoeltje?
Dit idee schemert ook door in een klacht die andere psychologen op sociale media uiten over Bollen: ze had deze veroordeling niet in de pers mogen brengen want precies daardoor is er schade ontstaan bij het algemene publiek over psychologen. Nu ziet de massa ons als preutse moraalridders, Bollen had het discreter moeten aanpakken. Zo menen sommigen. Ook dit idee gaat er impliciet vanuit dat al die leken er zich maar beter niet mee bemoeien, want ze weten niet beter. We lossen onze conflicten binnenskamers op, want het zou die mogelijke patiënten op een verkeerd been kunnen zetten.

Ik ben blij dat Kaat Bollen haar uitspraak niet discreet hield, het in de media bracht en zo een publiek debat in gang zette. Zoals Judith Butler stelt: macht wordt uitgeoefend op lichamen (in dit geval ‘je mag niet te sexy zijn’), maar tegelijk zijn lichamen de plaats bij uitstek waar macht opnieuw wordt uitgedaagd en waar er iets onverwacht met macht zelf kan plaatsvinden. Doordat Bollen haar lichaam etaleert en doordat zij daarmee niet stopt na de waarschuwing, ontstaat er discussie over vrouwen en hun lijven, over psychologen en hun waardigheid. De psychologencommissie lag al langer subtiel onder vuur in België en nu krijgt die kritiek een scherper en steviger fundament. Of: ook al tikt men de sexy ladies op hun vingers, zij zullen in diezelfde beweging de disciplinering van de psychologie aan de kaak stellen.