Neurale propaganda
Ik geef toe, ik was niet zo happig om te gaan mediteren. De hele activiteit associeerde ik met stoelgangcoaches, lachtherapie en zelfhulpboeken geschreven door BN’ers. Daarnaast dacht ik dat mediteren simpelweg betekende dat je stil moest gaan zitten met je ogen dicht, en dat je na een flinke tijd niksen een beetje rustiger zou worden. Het zou me enorm hebben geholpen als ik van tevoren al wat concreter zou hebben geweten wat meditatie dan wél was.
Door de volhardendheid van een goede vriend ben ik begonnen aan de Waking Up cursus van neurowetenschapper en filosoof Sam Harris. Met een beide-benen-op-de-grond benadering van Harris leerde ik al snel dat mijn hele kijk op wat meditatie inhoudt verkeerd was.
Waarnemen
Het draait om stilstaan bij wat je waarneemt. En dat vond ik weinig spannend. Ja, ik voel dat ik ademhaal. Ja, ik hoor de klok tikken. Ja, ik voel waar mijn lichaam contact maakt met de stoel. En tijdens dat waarnemen ben ik vooral veel aan het afdwalen met mijn gedachten. Maar dat maakt niet uit, vertelt een vriendelijke stem in de app me. Bezig zijn met opmerken dat je afdwaalt, is meditatie.
Gaandeweg realiseer je je dat al je waarnemingen, van geluiden tot visuele beelden, van geuren tot lichaamssensaties, allemaal binnenkomen in diezelfde vreemde ruimte die we bewustzijn noemen. Een soort ongedefinieerde ruimte waarin waarnemingen als een soort objecten in verschijnen, zonder dat je daar iets voor hoeft te doen.
Gedachten
Maar dat geldt niet alleen voor zintuiglijke waarnemingen. Ook gedachten komen die bewustzijnsruimte binnen varen. En laten die gedachten nou een grote bron van ons dagelijks lijden zijn. We identificeren ons met spinsels als ‘wat zullen anderen van me denken’, en ‘wat als dit of dat zal gebeuren’.
Je merkt dat gedachten komen, maar ook op eigen houtje weer vertrekken. Probeer maar eens een gedachte vast te houden – dat lukt je niet. En kun je voorspellen wat je volgende gedachte gaat zijn? Vergeet het maar. Meditatie zorgt voor een besef dat je gedachten niet zijn wie je bent. Het zijn objecten in je bewustzijn, net als die tikkende klok.
En dan kom je tot de conclusie dat dat eigenlijk voor alles geldt. Die stem in je hoofd die je vertelt dat het niet echt lukt met mediteren. De fysieke sensaties die horen bij angst of boosheid. De overtuiging dat ‘jij’, degene die aan het waarnemen is, vlak achter je ogen leeft. En zelfs de overtuiging dat er überhaupt een subject is die bewuste ervaringen heeft, is een object in het bewustzijn. Er is enkel bewustzijn.
Neurale film
En wanneer je even in dat besef vervalt, is het alsof je plots wakker wordt uit een droom. Auteur Ken Lane maakte de treffende vergelijking met het kijken naar een film. Dat gevoel wanneer je helemaal opgeslokt bent door een spannende film, en je ineens beseft dat je naar een scherm zit te kijken. Je ziet de kaders van het scherm, je realiseert je dat je op de bank zit en dat die film niet de echte wereld is.
Met meditatie kun je in een ogenblik uit die film van je geest stappen, en je ervaringen zien voor wat het zijn – reconstructies gefabriceerd door je brein. En wanneer je in die toestand verkeert, kun je even achteroverleunen en zonder oordeel de objecten die je bewustzijn bevat, bekijken. Dan ineens lukt het je om je niet meer te identificeren met je gedachten. En dan ben je, heel eventjes, bevrijd van de neurale propaganda waar we zo gemakkelijk onder gebukt gaan.