De illusie van tijd (deel 1)

Het Eitje

Terwijl ik sta te wachten op het perfect gekookte eitje (zeven minuten en twintig seconden), sta ik even stil bij het vreemde fenomeen tijd.

Intuïtief gezien is het verlopen van tijd uit te drukken als een soort lijn. Links op de lijn is alles wat al geweest is – het verleden. Aan de rechterkant van de lijn is de toekomst, alles wat nog bepaald moet worden. En in het midden van die lijn staat een héél dun streepje. Dat streepje is het nu. En dat streepje beweegt zich over die lijn, van links naar rechts. Het vervormt als een soort ritssluiting de nog niet gedefinieerde toekomst naar een niet-vervormbaar verleden waar zaken voorgoed bevroren blijven.

Problemen

Dat ogenschijnlijk normale principe leidt tot verschillende problemen. Zo kun je je bijvoorbeeld afvragen hoe snel dat streepje nu zich verplaatst over die tijdlijn. Met andere woorden: hoe snel gaat tijd? Omdat snelheid altijd wordt uitgedrukt als functie van tijd, krijg je nietszeggende antwoorden als ‘één seconde per seconde’. En wat te denken over de breedte van dat nu-streepje: hoe lang duurt het nu? Heeft het eigenlijk wel een tijdsduur?

A-theorie

Dat onze intuïtie van tijd niet probleemloos is, constateerde ook de metafysicus en filosoof John McTaggart. Hij noemde de ons bekende visie op tijd de A-theorie van tijd. Aan de hand van een complexe paradox wist hij uit te werken dat deze A-theorie met daarin een verleden, heden en toekomst simpelweg niet houdbaar is. Hij kwam met een alternatieve theorie, de origineel genaamde B-theorie van tijd.

B-theorie

De B-theorie van tijd stelt dat er geen nu is wat over een tijdlijn beweegt. Tijd is, net als lengte, hoogte en breedte, niets anders dan een dimensie van onze realiteit. We bevinden ons in een vierdimensionaal blok ruimtetijd, waarin verleden en toekomst beiden net zo echt zijn als dat Londen en Parijs op twee andere locaties in de ruimte bestaan. Spreken over een gebeurtenis X die eerder plaatsvond dan gebeurtenis Y is te vergelijken met een huis X dat aan het begin van een straat staat en een huis Y dat verderop in die straat ligt.

Niet alleen McTaggart maar ook de moderne natuurkunde maakt korte metten met onze overtuiging. De belangrijkste modellen van onze realiteit, zoals de speciale relativiteitstheorie of het ADD-model, zijn enkel compatibel met de B-theorie van tijd.

Het nu

Allemaal leuk en aardig, die B-theorie, maar het heeft een niet te verteren nasmaakje: ons hele besef van het nu en het proces van het verstrijken van tijd moet dan een cognitieve illusie zijn. Dat kan toch niet waar zijn? Ik denk dat het wél mogelijk is, en daar kom ik op terug na mijn ontb… SHIT, mijn ei!

(lees hier deel 2…)