Dit item werd oorspronkelijk gepubliceerd op 1 juli 2020.

Het magnum opus van David Foster Wallace, Infinite Jest, is een 1100 pagina’s tellend boek met 388 eindnoten. Het bevat zinnen die hele pagina’s innemen, een plot-structuur gebaseerd op een fractal, en een scala aan onderwerpen; van politiek, geschiedenis en tennis tot aan metafyisca. Kort gezegd: het is een boek dat je niet zomaar leest. Voor degenen die David Foster Wallace (DFW) nog niet kennen, DFW sprong op jonge leeftijd naar de literaire voorgrond met zijn boek Broom of The System waarin hij een filosofische kwestie wist uit te werken op een grappige en eerlijke manier. Na wat ups en downs werd de schrijver daarna schrijf-docent, en in vijf jaar tijd schreef hij Infinite Jest. Gepubliceerd in 1996.

Het boek is met opzet enigszins onpenetreerbaar. Niet alleen was DFW een linguïstisch wonderkindje, veelal gebruikt hij woorden die niet bestaan maar uit context afgeleid moeten worden (er zitten ongeveer 20500 unieke woorden in het boek) en zelfs dan is het nog een zoektocht. Ook bevat het boek een overdaad aan informatie en prikkels. Het is een zoektocht naar relevantie in een incoherente collectie aan schijnbaar onsamenhangende essays, tenminste op het eerste gezicht. Het klinkt niet erg plezierig, en toch, ik kan stellen dat Infinite Jest een van de beste boeken is die ik heb gelezen. Al zegt men wel vaker dat mijn liefde te maken heeft met de Sunk Cost Fallacy.

De premisse in vogelvlucht

Infinite Jest speelt zich af in de (toen nog) nabije toekomst van de jaren 90. Precies is het niet te zeggen want de jaartallen zijn verkocht aan bedrijven. Dus we hebben The Year of the Whopper in plaats van een gewoon jaartal. In deze toekomst volgen we een grote groep aan karakters die allen uiteindelijk iets te maken hebben met de Samzidat. Een stuk vermaak, gefilmd door de vader van Hal, Orin, en Mario (drie vrij belangrijke personages in het boek) dat zo goed gemaakt is, zo goed in elkaar steekt, dat men niet meer kan stoppen met kijken. Men kijkt liever dan dat zij ademen, en zo kwijnt men dan weg, met deze entertainment op oneindige herhaling. Meerdere groepen zoeken dit stuk entertainment, waaronder een terroristische Canadese groep. Deze groep hoopt het te gebruiken tegen Amerika, zodat ze weer vrij zijn van bepaalde stukken land die Amerika hen heeft opgedrongen (Amerika heeft land “afgestaan” omdat ze daar al hun afval dumpen).

Ondertussen volgen we de kinderen van de vader, waarvan de jongste twee (Hal en Mario) leven op een school waar op hoog niveau tennis gespeeld wordt. Dit zijn wonderkinderen die de wereld van tennis op hun kop moeten zetten. De druk is hoog en de coping-mechanismes dus ook. Vlakbij deze school bevindt zich ook een afkick-kliniek, en hier krijg je een hele andere groep aan personages mee. Wat we in essentie overhouden is jonge kinderen die te hard moeten sporten en teveel druk ervaren, verslaafden die hun verleden en hun verslaving proberen te managen, en de entertainment die op de achtergrond loert als extreem gevaar. Het is een bizarre samenhang, waar bijna een magiër voor nodig is om het aan elkaar te breien.

Er zitten meerdere thema’s in het boek waar Wallace persoonlijk ook lang mee bezig is geweest. Wallace bestudeerde verslaving en was veelal bij AA-bijeenkomsten. Hij kwam uit een familie waar taal extreem op de voorgrond lag, wat ook te zien is in het boek, en als zelf-veroordeelde TV-verslaafde had hij moeite met de cultuur industrie die achter de TV gepaard ging (zo beschreef hij David Letterman als ‘The ironic angel of death’). Het boek gaat ook uitgebreid in op mentale ziektes (waar DFW zelf zijn hele leven last van had) en het op vroege leeftijd vergaren van roem. We zullen een aantal thema’s behandelen.

Verslaving & Mentale ziektes

Zelfs als de thematiek van verslaving je niet noodzakelijk aanspreekt zijn de vele verhalen van AA-meetings die in Infinite Jest zitten goed beschreven en hebben ze een doel. Ze laten je namelijk zien hoe makkelijk het is om jezelf werkelijk te verliezen. Bijna allemaal gaan ze over jezelf totaal niet meer in de hand hebben. Van de heroïne junkie tot aan de pot-head, iedereen loopt los en schreeuwt in het rond. En in het boek gaat het er om dat als je handelt zonder zelfcontrole, je jezelf niet meer kan vertrouwen. Je gaat op een fenderbender en sloopt alles om je heen. We zien mensen die alles verliezen. Een prachtig hedendaags voorbeeld zou Bojack Horseman zijn.

“And then I lost my wife to drinking. I mean I still knew where she was and whatnot. I just went in one day and there was some other fellow doing it,” at which there’s not all that much laughter, lots of pained nods: it’s often the same all over, in terms of domestic Losses”
– Infinite Jest, David Foster Wallace, P346

Alle AA-scenes zitten vol met openhartige gesprekken over het verlies van de ‘zelf’. Logisch ook, want de ziekte van verslaving heeft jou in de hand. De oplossing die de AA biedt is dan een set van regels waar je, ook als je er niet in gelooft, nog steeds aan kunt vasthouden, Je hebt iets buiten jezelf als kader nodig. De AA biedt dat met 10 stappen. Hoe onzinnig het ook klinkt, je moet je op je knieën gaan en luisteren naar alles wat jij niet bent, want in jou zit de ziekte die je constant terug trekt naar de verwoesting.

Iets vergelijkbaars geldt voor een mentale ziekte. Zoiets kan je gedrag veranderen, het kan je mentale moederbord anders bedraden. Depressie kan een reden zijn voor zelfmoord. Existentieële crisissen kunnen je helemaal losweken van de wereld. Ook hier kan het helpen om een kader te vinden buiten de zelf. Kutsituaties en mentale ziektes hebben in het boek dezelfde uitweg: de afleiding.

“It is a level of psychic pain wholly incompatible with human life as we know it. It is a sense of radical and thoroughgoing evil not just as a feature but as the essence of conscious existence. It is a sense of poisoning that pervades the self at the self’s most elementary levels. It is a nausea of the cells and soul.”
– Infinite Jest, David Foster Wallace, P695

Ook in het boek gaat het bij mentale ziekte over jezelf niet meer in de hand hebben. Je kunt niet meer naar de wereld kijken zoals je wilt. Je bent niet meer vrij om van dingen te genieten. Dus moet je iets externs zoeken en daar koste wat het kost je geld op inzetten. Wallace lijkt te zeggen dat verslaving en zulke ziektes iets gemeen hebben: het is vijandig jegens het leven.

Tennis en Roem

Maar wat nou als je het wel goed voor elkaar krijgt? Je bent 14 en je bent fenomenale tennisspeler. Je vergaart roem. Je hebt aanzien. Wat blijkt? Het is verschrikkelijk. Veel van de kinderen die beter en beter worden merken dat het niets waard is. Hun gezicht op een tijdschrift, hun naam horen op de radio, interviews. Je werkt jezelf zeven dagen te pletter en toch heb je nul gevoel van betekenis! En die leegte is juist na zo’n lange zoektocht, waarin je ook altijd te horen hebt gekregen hoe waardevol en belangrijk het is, dodelijk. Want dan is niets meer wat het lijkt. Alles wat belangrijk wordt geacht is bijster onzinnig. Wanneer de kinderen erachter komen dat hun doel in het leven niets anders is dan wandelen van wachtkamer naar wachtkamer, dan zoeken ze afleiding. Ze gebruiken drugs. Ze worden cynisch. Wallace toont hoe dit een gemiste kans is. Deze jongens en meisjes zijn juist hyper competent op meerdere vlakken. Wat als ze toch eens een waardevol doel in hun leven hadden gehad? Ik vond het moeilijk om Wallace zelf hier niet achter te zien. Hij heeft ervaring met de tenniswereld en leerde hoeveel het kost om jezelf omhoog te werken, en deed dat daarna ook in de literaire wereld. Inclusief een val naar vergetelheid eind twintig. Om daarvan te leren dat het niet zoveel waard is lijkt me een duidelijke parallel.

In het kort: Als het slecht met ons gaat zoeken we afleiding, maar wat als zelfs onze hogere doelen, de dingen die het vechten waard moeten zijn, onzinnig blijken? Hoe moeten we onszelf dan spiritueel voeden? Niet dus, we kunnen geen kant op. Een oplossing is natuurlijk het negeren van de situatie en gewoon een naald in je arm steken.

Entertainment & Spirituele

Wallace beschrijft Infinite Jest (de onweerstaanbare film in het boek) als iets waardoor je niets anders wilt doen. In mijn oren klinkt dat als een soort drugs die je kunt kijken. Netflix-heroïne is een tientje per maand en het geeft je oneindige afleiding. Je hoeft nooit meer ergens mee bezig te zijn want je kunt bingen wat je wil, er zijn veel te mooie mensen op het scherm. Mooier dan jij ooit zult zijn, en ze doen fascinerende en compleet gefabriceerde dingen die voorbij het echte leven gaan. Verhalen die haarfijn zijn afgesteld op kijkbaarheid en genot.

Entertainment is afleiding. Infinite Jest is de ultieme afleiding van al het spirituele, je wilt niets anders meer maar je sterft er ook aan. Wat nou als onze afleiding, in deze wereld, een hele langzame dood is? We kunnen hiervoor bijvoorbeeld kijken naar Kierkegaard, die spreekt over ‘idle chatter’. Dat is hetgene wat we doen wanneer we onszelf willen afleiden van existentiële angst. Het is afleiding die ervoor zorgt dat we niet hoeven stil te staan bij onszelf. Niet meer hoeven denken wat er allemaal met ons kan misgaan, of waar we eigenlijk naar toe willen. Dat is perfect als je leven kut is. Het is ook perfect als je in een maatschappij leeft die niet echt meer draait om het behalen van waardevolle doelen in het leven. In Infinite Jest is dat laatste zeker het geval, kijk maar naar de kinderen die tennis spelen. Ze gaan er gebukt onder. Het probleem van entertainment en drugs is dat je helaas alsnog alleen achterblijft. Zelfs als je samen heroïne spuit op het balkon van je beste vriend, of met z’n allen rond de warmte van de wc-bril zit te snuiven, je bent eenzaam, want spritueel krijg je niet genoeg voeding. Entertainment en drugs zijn afleiding van hetgene wat er toe doet: leven.

Als we dan terug kijken naar de AA, zien we daar een overgave aan regels waarin we misschien niet eens geloven, maar waar het wel duidelijk is dat de oude AA-gangers aardig gelukkig zijn. Ze hebben zich wel overgegeven aan iets archaïsch. Het is praktisch religieus, een geloofsstructuur waarin zekerheiden moeten zitten omdat we anders veel te veel twijfelen. Want twijfel is juist de broedplaats voor angsten die ons terug laten rennen naar de armen van entertainment. Ik zie ook in hoe zoiets religieus kan overkomen als strikt, als belemmerend. De zeloot van zijn of haar geloof zal een tegenstander klakkeloos afknallen omdat zijn waarheid het belangrijkste is (kijk naar alle oorlogen omtrent geloof). Infinite Jest laat echter het andere uiterste zien, de onvruchtbare grond die we hebben wanneer er geen geloof meer is, wanneer alles hip en cynisch is. Daar is uiteindelijk niets te bekennen en niets om voor te leven. Het lijkt dus dat we tussen die twee uitersten moeten zoeken, want daar zit een groot grijs en ingewikkeld gebied.

Is Infinite Jest het Waard?

In de introductie sprak ik over de sunk-cost fallacy. Het fenomeen dat hoe meer men ergens in investeert, hoe moeilijker het is om eruit te stappen. Dit is het argument dat ik vaker hoor omtrent Infinite Jest. Men heeft zoveel geïnvesteerd in het boek lezen dat ze het verkondigen als iets goeds. Ik heb een aantal thematieken besproken hier en ik kan alleen voor mezelf zeggen waarom dit belangrijk is. Entertainment vandaag de dag is alleen nog maar meer aanwezig dan in de tijd van DFW, verslaving aan Netflix of Youtube is nog logischer dan verslaving aan de media van toen, juist omdat het nu ook ingericht is om je verslaafd te maken. Het verhaal over roem op jonge leeftijd waarin zaken nagejaagd worden om er achter te komen hoe leeg ze eigenlijk zijn heeft ook nu zijn uitingen. Het hele boek is een gigantische kritiek op de samenleving waarin we weer terug moeten naar menselijkere zaken. Als maatschappelijke dingen je minder trekken dan kan ik nog beamen hoe goed het is dat DFW koos om deze problematiek in zijn boek met kinderen te laten zien. De jeugdige eerlijkheid die erachter schuil gaat, zeker bij Mario, geeft een blik op iets dat werkelijk heel verdrietig is: een verloren en koude mensheid. Wallace poogt niet cynisch te zijn en juist daarom zit er ontzettend veel hart in het boek. Als je mee durft te gaan in zijn stroomversnelling van eindeloze woorden zul je zien wat voor een fascinerende blik het geeft op de wereld.