Angst is een slechte raadgever

We leven in een welvarend land. Juist daardoor worden we overmand door angst als we iets op ons bordje krijgen wat nieuw is. Het nieuwe is beangstigend.

Dit merk ik niet alleen als fenomeen tijdens deze gezondheidscrisis, ik heb het vaak bespeurd in de Nederlandse filmindustrie. Nieuwe initiatieven om op andere manieren werk de wereld in te krijgen worden afgedaan als amateuristisch of hobbymatig werk – zonder dat men echt oprecht interesse heeft gehad het nieuwe te leren kennen. Het is makkelijk oordelen over hetgeen je niet kent, misschien is dat wel de onderliggende factor.

De beteugeling met regels, die de hokjes afbakenen, is doorgeslagen naar betutteling. Wie buiten het gebaande pad werk realiseert, heeft het zelf uit te zoeken, tenzij de kunstenaar zich reeds heeft bewezen. Dan is er immers geen angst meer om te investeren, de illusie van de zekerheid heeft zijn intrede dan gedaan. Kunst ontstaat niet vanuit zekerheid. Sterker nog: sterk gelaagde kunst kan juist komen uit de misère, de melancholie van het leven.

Investeerders weten dit echter ook, wat ervoor zorgt dat een kunstenaar tevreden dient te zijn met een minimale beurs, een schamele toelage voor een kunstwerk of een honorarium voor een deelwerk. Betutteling komt dan om de hoek kijken als de investeerder concreet moet zijn: men valt uiteen in vage bewoordingen, om in feite te verhullen dat men geen hoogte kan krijgen van het werk. De kwalificatie ‘niet goed genoeg’ valt pas na flink doorvragen, alsof kunstwerken naast een meetlat gelegd kunnen worden. Wrang genoeg ligt deze denkwijze in het pad van de onmogelijkheden: als er al geen probleem is, dan wordt dat bedacht. Onmogelijkheden brengen alleen niet verder.

Ikzelf kom als kunstenaar regelmatig in het buitenland. Dat is voor mij geen vakantie: er wordt gewerkt. Om mij heen heerst verdieping, in elkaar, in elkaars werk. Veel meer dan in Nederland. Leg dit euvel voor aan Nederlanders en je weet meteen wie in angst leeft. Zij ageren op dat de diepgang van ons land net zo plat is als het land zelf. Dat is frustrerend. Vrije geesten zien wel in wat ik bedoel. Mijns inziens is dat helaas een summiere groep in ons land.

In Frankrijk wordt een kunstenaar gerespecteerd. Hoe? Nou, men begrijpt dat er mensen zijn die hun leven opgeven aan de kunst, voor de kunst. In België kijkt men niet op van speciale of vreemde mensen, zoals kunstenaars toch vaak worden geclassificeerd. In Duitsland wordt mij niet gevraagd naar wat voor prijzen ik allemaal heb gewonnen, nee, er wordt ingegaan op maatschappelijke vraagstukken die samenhangen met mijn werk. Men wil mijn visie weten. Als ik daarover in Nederland vertel, met deze bewoordingen, dan ben ik volgens anderen vol van mijzelf en moet ik mijn plaats kennen: om maar even een verschil in denkwijze aan te geven.

Waar het voortraject om een film te ontwikkelen soms wordt omwikkeld door angst, dendert deze zielknijper ook door tot op de filmset. Ik gooi regelmatig een balletje op om iets op een faliekant andere manier te doen. Waarom? Soms is het gewoon een kwestie van uitproberen. Ik weet niet of het werkt, dat maakt het werk juist tot een leuk samenspel. De geijkte weg biedt mij geen uitdagingen. ‘Hoe ga je dat doen dan?’ krijg ik geregeld als vraag. Soms weet ik dat niet en dat is juist goed. Kunst maken is een zoektocht als je het mij vraagt. Op die tocht vraagt de kunstenaar zich af hoe zijn of haar handtekening te verwezenlijken. Misschien is het wel narcistisch dat ik mij afvraag hoe er een Wouter Springer (of onder pseudoniem) van te maken. Het ironische is dat als ik dicht bij mijzelf blijf dat de mooiste kunst oplevert. Daar is iedereen waarmee ik samenwerk ook bij gebaat. Zo dien je een publiek, daar hoef je niet angstig voor te zijn.

Terug naar corona. Online circuleert een diagram rond dat refereert aan de verschillende zones van de staat van een geest tijdens deze crisis. Het komt er kort gezegd op neer dat diegenen die in staat zijn zichzelf te bevrijden van angst veel meer kunnen doen en betekenen voor een ander, en vice versa. De angstige mens denkt daarentegen zeer basic: ik heb wc-papier nodig, pasta, potgroenten en daar stouw ik mijn hele voorraadkast mee vol, ik ga niets voor een ander doen want straks raak ik besmet, de wereld gaat naar de klote, het einde der tijden is nabij. Het is in feite niet anders met het maken van films of andere kunst: de mens die denkt in gebaande paden blijft in de illusie van veiligheid leven, omringd door een façade van valse angsten, de vrije geest is in staat om een wereld te veranderen – te beginnen bij zichzelf. Vrijheid schept mogelijkheden.

Afbeeldingen: Wouter Springer.